ANALYSE – Achteraf kunnen we vaak toegeven dat intuïtief of emotioneel genomen beleggingsbeslissingen niet zo slim waren. We zien dat het niet doordacht was om het zo te doen en dat er gehandeld werd op basis van vooroordelen. Of we merken dat we onze zelfbeheersing kwijt waren.
Ook in de wereld van financiën en beleggen worden niet alleen maar rationele beslissingen genomen. Mensen nemen op basis van emoties en vooroordelen verkeerde en/of niet-optimale beslissingen. Rond dit fenomeen is inmiddels een heel vakgebied ontstaan: Behavioral Finance.
Behavioral Finance kun je omschrijven als een combinatie van economische theorie en psychologie. Het wordt gebruikt om financiële beslissingen van mensen te analyseren en te verklaren.
Het heeft als doel om de traditionele economische theorieën realistischer te maken door rekening te houden met psychologische invloeden. Het ‘bijstellen’ van een traditionele economische theorie gebeurt aan de hand van zogenoemde ‘biases’, ofwel veronderstellingen, vooroordelen of psychologische denkfouten.
Beleggers zijn niet altijd rationeel
Traditionele economische theorieën gaan er meestal van uit dat alle informatie in de beurskoersen is verwerkt. Financiële markten zouden daardoor een rationeel verloop laten zien. Ook gaan deze theorieën ervan uit dat de beleggers volkomen rationeel handelen en zich louter laten leiden door objectieve informatie. Bovendien zouden beleggers deze informatie op de juiste manier kunnen interpreteren.
Verder is de aanname dat beleggers een ijzersterke zelfbeheersing hebben en zich niet laten leiden door vooroordelen of psychologische denkfouten.
Het omgekeerde is waar volgens de theorie van Behavioral Finance. Beleggers handelen namelijk niet volledig rationeel, maar zijn 'normale' mensen die nu eenmaal last hebben van bepaalde psychologische eigenschappen van ons brein.
Deze psychologische denkfouten en vooroordelen kunnen we onderverdelen in vier verschillende types:
1. Emotie
Iedereen heeft weleens op basis van emotie de verkeerde beslissing genomen. Een voorbeeld met betrekking tot beleggen is de 'loss aversion'-theorie (verliesaversie). Hierbij wordt ervan uitgegaan dat mensen verliezen en winsten anders waarderen.
Uit onderzoek blijkt dat het negatieve gevoel van verlies twee keer zo krachtig kan zijn, vergeleken met het positieve gevoel van winst. Hierdoor legt de belegger de nadruk te veel op het niet verliezen van geld, anders dan de kans op winst. Dat kan leiden tot kostbare fouten bij beleggingsbeslissingen.
2. Zelfbedrog
Wij mensen houden onszelf graag voor de gek. Een voorbeeld hiervan is zelfoverschatting. Onderzoeken hebben aangetoond dat bijna alle mensen zichzelf bovengemiddeld vinden als het gaat om bijvoorbeeld autorijden. In werkelijkheid bevindt 50 procent zich onder en 50 procent boven het gemiddelde.
Ook in de financiële wereld komt dit voor, waarbij het juist voorspellen van de markt wordt aangezien voor kunde, maar vaak geluk blijkt te zijn.
3. Foutieve informatieverwerking
Hoe informatie aan ons wordt gepresenteerd zet ons vaak op het verkeerde been. Zo staan er op menukaarten in restaurants vaak dure champagnes of steaks. Je bent niet van plan die steak van 250 euro te kopen, maar hierdoor lijkt de steak van 35 euro ineens redelijk geprijsd.
Ook de manier waarop financiële cijfers gepresenteerd worden, is van invloed op beleggingsbeslissingen. En als daarbij 'optische' trucs worden gebruikt, loop je als belegger het risico cijfers verkeerd te interpreteren.
4. Sociale omgeving
De beslissingen die wij nemen, laten we ook vaak afhangen van onze sociale omgeving. Wat anderen ervan vinden, kan zwaarder wegen dan zelf een weloverwogen beslissing maken op basis van een analyse van de cijfers en feiten.
Een recent voorbeeld is de hype van cryptovaluta's zoals de bitcoin. Ondanks dat het feit dat er nog nauwelijks mee betaald kon worden en niemand wist wat de onderliggende waarde was, werden cryptomunten in de loop van 2017 massaal gekocht. De koers van de bitcoin steeg tot bijna 20.000 dollar, waarna uiteindelijk de bubbel barstte.
Ik geloof dat de meeste beleggers wel weten dat we vaak keuzes maken op basis van emotie of door denkfouten. En dat dit vaak irrationele, verkeerde keuzes zijn.
Het phelangrijkste is om deze valkuilen te onderkennen en ervoor te zorgen dat je deze verkeerde keuzes zoveel mogelijk weet te voorkomen. Dit vergt een planmatige en systematische manier van werken, zeker als het om je persoonlijke financiën gaat.
Ralf op de Weegh is oprichter en managing partner van BeSmart Vermogensbeheer. Deze column is niet bedoeld als individueel advies tot het doen van beleggingen.